Nên chăng tùy tiện với thơ !

          Tưởng chừng chuyện cấu trúc của một phiến khúc thơ Haiku đã ngã ngũ; đó là việc thống nhất cho rằng khúc thơ gồm ba ngắt ý (hay ba hình ảnh). Mọi người đã đọc thấy thế, viết như thế và tạo nên không biết bao nhiêu bài thơ, trong đó có nhiều bài được cho là hay. Thực ra chưa có cuốn sách hoặc bài viết nào khảng định khuôn mẫu ấy cả; chỉ là người làm thơ tự tìm, tự phân tích thấy để mà làm theo. May mắn trong quá trình tìm tòi, có những cơ hội để những người viết thơ Haiku coi là điểm tựa cho niềm tin khi cầm bút viết. Đó là khi đến dự tọa đàm thơ Haiku lần thứ nhất do CLB thơ Haiku Hà Nội tổ chức, ngài chủ tịch WHA Ban'ya Natsuishi có nhận xét về  khúc thơ của một hội viên CLB là mới có hai ngắt ý. Điều này đủ thấy yêu cầu cần ba ngắt ý cho một khúc thơ. Lại nữa, trong nhiều buổi tiếp xúc với nhà văn, dịch giả Nhật ngữ, nhà nghiên cứu thơ Haiku Nhật Chiêu (kể cà trong hội nghị lẫn khi trà dư tửu hậu), ông đều khảng định việc có ba ngắt ý trong một phiến khúc Haiku; thậm chí ông còn nhấn mạnh rằng các ngắt ý này “Ướp hương” cho nhau để tạo nên linh hồn cho khúc thơ.

          Gần đây xuất hiện một quan điểm mới về cấu trúc thơ Haiku; đó là khúc thơ chỉ có một câu, viết thành ba dòng và do đó chỉ viết hoa đầu câu, tức là chữ đầu dòng thứ nhất! Xin hãy đọc lại các bài thơ Nhật Bản (Kể cả cổ phong lẫn hiện đại) và đọc lại các khúc thơ được coi là thơ Haiku do người Việt Nam viết xem có bài nào là một câu không ? Lấy mấy khúc thơ (tốt nhất là khúc thơ được giải trong các cuộc thi) rồi viết trên một dòng xem nó có là một câu không nhé.

Xó chợ                                                                                                                                              Chiếc lon trống                                                                                                                                 Hạt mưa mồ côi                (Nguyễn Thánh Ngã)

          Xó chợ chiếc lon trống hạt mưa mồ côi

Quả mướp dài                                                                                                                   Con ong vụt đến                                                                                                               Đâu người tình xưa         (Tôn Thất Thọ)

          Quả mướp dài con ong vụt đến đâu người tình xưa

Mông lung đêm dài

Chợt vang gà gáy

Ô kìa ban mai                 (Lê Đình Công)

          Mông lung đêm dài chợt vang gà gáy ô kìa ban mai

Cành đào soi bóng trăng

Ngỡ mồi

Con cá đớp                    (Đỗ TuyếtLoan)

          Cành đào soi bóng trăng ngỡ mồi con cá đớp

Chiếc quạt mo

Âu yếm tấm thân tôi mệt mỏi

Làn gió thời ấu thơ       (Lê Văn Truyền)

          Chiếc quạt mo âu yếm tấm thân tôi mệt mỏi làn gió thời ấu thơ

Vậy đó, khi ta “hoàn nguyên” ba ngắt ý, viết chúng liền nhau trên một dòng, thử hỏi đó là một câu ư? Những nhà ngôn ngữ học tài ba cũng chẳng hiều được đó là câu kiểu gì trong ngữ pháp Việt.

          Ba ngắt ý của khúc thơ như đã biết, có thể viết trên một dòng và dùng dấu / phân cách; cũng có thể viết trên ba dòng như ta thường làm. Theo thói quen viết chữ Việt, mỗi khi chấm xuống dòng đều phải viết hoa chữ đầu dòng. Nhưng khi đã chấm xuống dòng có nghĩa là đã đủ một câu; trường hợp ba ngắt ý lại chính là ba câu như khúc thơ sau rất hiếm gặp và bắt buộc phải viết hoa chữ ở mỗi đầu câu.

Cá xuống nước.

Mây về trời.

Ta thả ta vào chân không !   (Thiện Niệm)  

Trong chữ viết của Nhật Bản, Triều Tiên, Trung Quốc và cả chữ Nôm của ta nữa vì không có ký tự hoa nên miễn phải bàn dù trình bày thơ theo kiểu nào. Các nước Âu Mỹ họ viết hoa chữ đầu của dòng đầu cũng nên tìm hiểu xem vì sao lại thế. Với chữ Việt, ta cần thống nhất một cách hợp lý để tránh sự tùy tiện. Nên chăng cứ viết hoa cả ba chữ đầu dòng theo thói quen ? Nên chăng không viết hoa chữ đầu dòng nào vì ba ngắt ý có vai trò như nhau ? Không thể chỉ viết hoa chữ đầu cùa dòng trên cùng vì ý thức rằng đây là chữ đầu câu (mỗi bài thơ là một câu) hoặc vô thức rằng Phương tây viết thế, ta cũng viết cho giống họ. Nếu vậy vô hình chung ta đã bất bình đẳng với các ngắt ý rồi đó; điều này ngược với tính vô sai biệt của Haiku. Trong tập thơ Mười hai năm ấy đã viết tất cả mọi bài thơ theo cách này, liệu có chủ quan không ?

Xét cho cùng, cách viết hoa dù làm theo kiểu nào cũng không ảnh hưởng đến nội dung bài thơ, không làm thơ hay thành dở hoặc ngược lại. Có điều viết thế nào cho hợp lý, mang tính khoa học của ngôn ngữ, chứng tỏ sự hiểu biết của người cầm bút thì bài thơ chẳng những hay mà còn đẹp nữa.