Haiku nhàn đàm

 

          Trên những diễn đàn nhỏ mang tính nội bộ của người làm thơ Haiku ở Việt Nam hôm nay , đó đây xuất hiện những cách nghĩ , khái niệm , đôi khi dường như một ý tưởng thú vị . Nhiều lúc điều đó không còn dừng lại ở các tiểu thi đàn nữa mà đã hóa thân thành những câu thơ khiến người đọc phải nhíu mày suy nghĩ về sự đúng sai .

          Trên đường đi tìm cốt cách và hồn vía cho thể loại thơ vốn không phải của mình để thành của mình , hình như  ta có những bước đi chưa mạch lạc . Ở nơi này ta bị sa vào những ước lệ cổ phong từ xa xưa trên đất Phù tang với những ngôn từ kỳ bí được phiên dịch . Nhưng ở chỗ khác ta lại quá dễ dãi tới mức cứ có ba dòng chữ viết với số âm tiết không nhiều đã gọi là thơ Haiku ! Dường như mỗi người mang cái nhận thức và cảm quan cá nhân để phán định cho khúc thơ mà mình viết hay mình đọc .

          Cấu trúc của một bài thơ Haiku cũng đã được nói đến tuy chưa nhiều nhưng không ít . Ba dòng hay ba câu ? Ba ngắt ý hay ba hình ảnh ? Cặp thứ nhất tạm khép lại lời bàn . Với cặp hai cần làm sáng tỏ để dễ bề phân định . Hãy thử xem một ví dụ chẳng của ai :

                                   “ Bướm vàng bay trước giậu ”                                               

Ở đây rõ ràng chỉ là một hình ảnh về con bướm màu vàng đang bay ngang ( Có thể là qua lại ) một bờ giậu ( Tre , mồng tơi hay tầm xuân …) . Nhưng người bình có thể cho là có ba hình ảnh : Danh từ “ Bướm ” , động từ “ Bay ” cùng danh từ “ Giậu ” để từ đó khảng định đây là một bài thơ Haiku !

Nhưng nếu viết thế này :

                                   “ Bướm vàng

                                      Nhịp nhàng

                                     Tầm xuân mở mắt ”    

Trạng từ “Nhịp nhàng” thay cho động từ “Bay”. Câu “ Tầm xuân mở mắt ” thế chỗ danh từ “ Giậu ” thì ba hình ảnh này đã nâng lên thành ba ngắt ý . Và nói như thường hay nói  , ba ngắt ý này “ Ướp hương ” nhau tạo nên một không gian mùa xuân thanh bình  , đẹp , nên thơ …     

Chỉ thế thôi để ta thấy cần nghiêng về cách nghĩ nào cho một phiến khúc Haiku . Cũng từ ví dụ này muốn bày tỏ suy nghĩ về một khái niệm mới khá thú vị  , thơ Haiku một hình ảnh !

          Thơ Haiku ngày nay , ngay cả ở Nhật Bản cũng không còn câu nệ việc phải có Quý ngữ và không sử dụng tính từ , trạng từ ( gọi chung là phụ từ cho gọn ) . Người Việt làm thơ Haiku lại càng ít quan tâm . Trong tiếng Việt , phụ từ làm cho loại từ mà nó bổ trợ rõ nghĩa hơn , mềm mại hơn , sinh động hơn . Bướm còn chung chung quá , bướm vàng bướm trắng …gây ấn tượng rõ nét và đẹp hơn cho cảm quan về không gian . Bay cũng vậy , chưa vẽ được chuẩn xác trạng thái của động tác , do vậy chưa tạo hình được cho cách bay . Bay lả bay la , bay nhịp nhàng , bay vút … rõ ràng định hình được hiện trạng của đôi cánh chẳng những làm cho động tác linh hoạt mà còn gợi cảm nữa . Vậy thì tại sao cứ phải khăng khăng , nhất thiết không sử dụng loại từ này ? Hãy thử hình dung ở ví dụ nêu trên chỉ còn lại “ Bướm / Bay / Bờ giậu ” như ba cái que khô lỏng chỏng thì sẽ đưa tư duy của ta đi đến đâu trong không gian thơ ?

Hãy thử mạnh dạn hơn nữa , làm một việc chưa có tiền lệ , dùng phụ từ tạo dựng một ngắt ý xem sao . Ví dụ trên đã làm rồi đó , dùng từ “ nhịp nhàng ” làm ngắt ý thứ hai thay cho động thừ “ bay ” . Ở đây chẳng những không mất đi động thái “ bay ” mà còn thấy rõ cách bay thong thả , chẳng những của một con bướm mà có thể cả một bầy trong thềm xuân . Lại nữa , phiến khúc thơ sau :

                                  “ Mớ bẩy mớ ba

                                     Nõn nà

                                     Lúng liếng ”  

Rõ mồn một hình ảnh người con gái trẻ da trắng nõn nà , mắt cười lúng liếng trong trang phục truyền thống lộng lầy giữa hội xuân . Có thể còn nghe thấy tiếng hát , nhìn thấy đôi tay mềm mại đang múa như vẫy gió và ánh mắt trong veo cười đong đưa .Tất cả  gọi ta vào không gian ăm ắp xuân , xui ta tan biến hết nỗi ưu tư thường nhật . Ở đây tính từ “ nõn nà ” đã thay cho danh từ “ trắng ” ( cổ tay trắng , làn da trắng , bàn chân trắng …) . Trợ  từ “ lúng liếng ” thế chỗ danh từ “ mắt ” ( mắt cười , mắt nói , mắt nhìn …) .  Khúc thơ xem như vẫn ổn mà lại rất Việt nữa kia !

Điều không thể bỏ qua khi làm việc thay thế này là trợ từ sử dụng phải như đã được mặc định thuộc về danh từ hay động từ mà nó đại diện . “ Nõn nà ” dường như chỉ dùng nói về làn da , “ Lúng liếng ” cũng vậy , chỉ phụ họa cho trạng thái con mắt .    

          Thơ Haiku cũng như thơ nói chung đều là sản phẩm của trí tuệ , của cuộc sống . Nó phản ánh và thúc đẩy cuộc sống . Cuộc sống luôn thay đổi theo chiều hướng phát triển mà câu thơ cứ phải miễn cưỡng mang hơi thở xưa liệu có thể  đảm trách được cái mà thơ phải làm không ? Con sâu có cần phải “ nhất thiết bình đẳng ” với con người ( Vô sai biệt ) không khi mà nó phá hoại mùa màng ? Chúng ta phải sống như thế nào khi mà con bò , con ngựa cũng yêu cầu “ nhất thiết bình đẳng ” ? Thiết nghĩ thơ Haiku mà chúng ta , những người Việt Nam  , đang tìm tòi để định hướng cho mình phải tiếp thu một cách có chọn lọc ngõ hầu làm nên một thể loại thơ đích thực . Âu cũng là nằm trong sự vô thường mà thôi !