Tản mạn Haiku

 

     Dễ có đến non thế kỷ nay , thơ Haiku đã lờ mờ in bóng trên thi đàn Việt . Nhưng phải vài thập kỷ lại đây , thể loại thơ ấy mới hình thành dáng vóc và ngày càng rõ nét hồn cốt của mình trong văn chương chúng ta . Trong khi những người cầm bút và công chúng yêu thơ Haiku còn đang tìm đến một khảng định hoàn chỉnh , thiết tưởng cũng nên thống nhất đôi điều để định hướng cho từng bước đi .

     Mỗi lúc , mỗi nơi , người ta đã thêm vào những trợ từ để phân biệt thơ mà chúng ta đang làm với thơ Haiku Nhật , nhất là thể loại cổ phong của xứ này . Những tên gọi Haiku biến thể , Haiku Việt , Haiku mở … đã không ít lần được nói đến như là một sự “Cởi trói” , “Thoát thân”  để dễ bề sáng tác ! Có cần thế không , khi mà người làm thơ không phải là người mang huyết thống Phù Tang ? Thơ không được cất cánh từ nền đất xứ Hoa Anh Đào ? Nội điều ấy đã đủ nói dài về sự mở , tính biến đổi và màu sắc Việt rồi còn gì . Dẫu ta có muốn dấu những biến tướng này cũng chẳng thể làm nổi , nó cứ tưng tửng hiển hiện như một điều tất yếu !

     Đọc những phiến khúc thơ này :

                    Về thôi !

                    Bờ sông hút gió

                    Chân trời hút mây                    ( Lương Thị Đậm )

                Trên gai nhọn

                Mặt trời mọc

                Giọt sương                               ( Mai Văn Phấn )

                Bến xưa

                Con đò vẫn đợi

                Mòn trăng                                 ( Đinh Nhật Hạnh )

ai mà chẳng thấy nó mở như thế nào , mang tính Việt đến đâu rồi ư ?

      có người nói , chắc là nói vui thôi , rằng thơ cốt sao hay là được ! Vâng , đúng vậy , người làm thơ nào chả mong có sản phẩm tư duy của mình hay .Và người thẩm thơ cũng thế , chỉ chờ mong gặp được thơ hay mà thưởng thức ! Thể loại thơ nào cũng có nhiều bài hay đến say đắm lòng . Nhưng với các Hạijin và độc giả của mình , cái hay đó phải thuộc về những bài thơ Haiku kia . Những khúc thơ Ba câu , Ba dòng … nhiều khi đọc lên ai cũng tấm tắc vì nhịp điệu , thi từ , tính gợi cảm và ý tưởng cao đẹp … nhưng nếu nó không mang nét đặc thù cơ bản của thơ Haiku , thử hỏi lời khen có nên cân nhắc và nên thêm điều gì cho chính xác ?

     Hãy nêu một chuyện vu vơ để liên tưởng , không dám gọi là so sánh vì e chênh vênh

. Khi nói đến một ngôi nhà , ai cũng hình dung được ba yếu tố làm nên tên gọi ấy . Đó là tường , mái và cửa ! Khi đã có đủ rồi , dẫu đặt ở trên bè nổi hay đất liền , miền núi hay đồng bằng , nước ta hay nước Nhật nó vẫn là cái nhà ! Những ngôi nhà đẹp xấu khác nhau do nơi chất liệu và cách thức kiến trúc quyết định . Dĩ nhiên từ con mắt thẩm mỹ và thói quen phù hợp với môi trường mà các vùng miền , các dân tộc , các quốc gia … có những ngôi nhà dáng vẻ khác nhau . Đến nỗi nhìn vào một ngôi nhà , người am tường có thể biết nó là nơi ở của cư dân theo địa dư và nghề nghiệp nào . Vậy chẳng phải là “Kiến trúc mở” đó sao ? Hay gọi là sự “Cải tiến” trong kiến trúc , “Việt hóa” , “Đức hóa” kiến trúc … cũng vậy thôi ! Hãy thử hình dung ngộ nghĩnh một chút . Nếu ta tạo ra một mô hình kiến trúc thiếu đi một yếu tố như đã nói trên , ta có còn dám gọi là nhà nữa hay không . Mặc dù nó rất đẹp và lộng lẫy ?

     Quay lại với thơ Haiku . Dẫu cho nó được sáng tác ở đâu . Dẫu cho nó “Mở” , “Cải tiến” hay mang thêm các phụ từ “Việt” , “Pháp” …thì vẫn cứ phải trước hết và cơ bản là thơ Haiku đã ! Để làm được điều này có lẽ không nên coi nhẹ việc tìm hiểu kỹ lưỡng thơ Haiku Nhật kể cả cổ phong và hiện đại . Tiếp thu cái hay và loại bỏ các hạn chế không phù hợp đều là cách học tốt để tạo nên nét riêng cho mình mà không lạc hướng .

     Thơ haiku có sức thuyết phục bởi nhiều lẽ . Trước hết đó là sự ngắn gọn . Cuộc sống lúc này trăm bề hối hả , thời gian mà mỗi người dành cho suy tưởng hay thưởng thức văn chương chẳng được bao lăm . Bởi vậy những phiến khúc Haiku xinh gọn đã trở thành món ăn tinh thần  phù hợp với quỹ thời gian của nhiều người . Lại nữa , cũng do ngắn gọn mà khúc thơ Haiku thường được gửi gắm tư duy mang màu sắc tiết lý . Để ý kỹ sẽ không khó nhận ra điều này ngay vởi cả những bài thơ ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên , trong cuộc sống và con người . Ai đó có nói đừng làm cho thơ Haiku trở thành những câu dậy đời ! Điều này rất đáng lưu tâm vì giữa việc gợi để suy ngẫm  và  những lời khuyên có khoảng cách không xa lắm mà vô tình người viết có thể lỡ tay san lấp !

     Trên đường dài sáng tác thơ Haiku , ta đã in dấu chân đậm nét bằng năm nội san và nhiều tập thơ riêng chung . Ngoái nhìn lại , tuy chưa mãn nguyện nhưng đã tạm an ủi mình bằng những gì đạt được . Tập thơ song ngữ Hoa Bốn Mùa xứng đáng là mùa hoa đầu tiên khởi sắc . Chưa phải bông nào cũng đẹp nhưng đã có nhiều bông đẹp , thậm chí đẹp lộng lẫy ! Ta có quyền hy vọng về những mùa hoa sau bởi tinh thần cầu thị của mỗi người cầm bút và bởi sự cổ súy của công chúng yêu thơ Haiku . Điều này nữa cũng thật vui , vẻ đẹp cùng  hương thơm quyến rũ của những chùm hoa chớm nở đã đánh thức nhiều con mắt trong làng thơ Việt . Những ánh mắt thiện cảm , trìu mến nhìn thơ Haiku như một mảng màu lộng lẫy đang sải cánh vươn cao trong vòng tay lớn , Thơ !