19 thg 1, 2014

Băn khoăn ý cũ

http://tiengme.org/wp-content/uploads/2013/03/p124b.jpg



Có một bài ca dao trong kho tàng văn chương truyền miệng mà mỗi
khi đọc ai cũng phải nao lòng :

“ Trèo lên cây bưởi hái hoa
Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân
Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc
Em đã có chồng anh tiếc lắm thay

Ba đồng một mớ trầu cay
Sao anh chẳng hỏi những ngày còn không
Bây giờ em đã có chồng
Như chim vào lồng như cá cắn câu
Cá cắn câu biết đâu mà gỡ
Chim vào lồng biết thủa nào ra ”

          Xin không bàn về cái hay trong ý tứ , cái đẹp trong ngôn từ và cấu trúc . Chỉ nhàn đàm về một ý mà đôi lần đã thấy được bàn . Ý ấy nằm trong câu “ Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc ” !
          Tầm xuân rất giống với hồng nhưng lá và hoa đều nhỏ hơn , thân cành cũng nhiều gai , có khi leo dài thành phên giậu . Hoa tầm xuân có mầu hồng nhạt , hương thơm nhẹ . Đi bên bờ tầm xuân ngửi mùi hương ấy , mắt nhìn bướm bay dập dờn , tai nghe tiếng Khuyên hót vọng ra từ trong bụi ngân theo gió sớm dễ nghĩ mình đi trong mơ .
          Cái ý có vẻ như nghịch lý , nghịch nhĩ muốn bàn thêm kia là tại sao nụ
tầm xuân lại nở ra xanh biếc ? Phải là nở ra hồng nhạt hay phớt hồng chứ !
Vâng , nếu nụ tầm xuân nở ra hoa , ắt hoa phải có màu ấy . Ở đây nụ tầm xuân được nở ra thì mầu sắc xanh biếc của nụ có gì sai ! Vậy vấn đề cơ yếu cần bàn “ Nở ra ” là nội động từ hay ngoại động từ mà thôi . Có lẽ nên hiểu :
                Nụ tầm xuân ( được ) nở ra ( từ cành ) ( có màu ) xanh biếc
chứ không thể hiểu :
                Nụ tầm xuân nở ra ( hoa ) ( có màu )xanh biếc
          Trong văn cảnh của bài ca dao , người con trai “ Trèo lên ” , “ Bước xuống ” miệt mài để tìm hoa , tìm nụ thì hoa nụ vẫn hiển hiện đây . Chỉ có thứ “ hoa , nụ ” đích thực mà lòng anh muốn tìm lại không còn ( em đã có chồng ) để anh tiếc nuối . Vậy có thể hiểu trước mắt chàng trai , đây là hoa bưởi , là nụ tầm xuân thật chứ không phải nói đến thứ mà hoa bưởi sinh ra


( quả ) hay nụ tầm xuân nở ra ( hoa )
          Bàn luận đôi điều , chẳng hiểu đã thấu nhẽ chưa , mong được hồi âm . Xin cảm ơn và đón nhận !
         


 

25 nhận xét:

  1. Tối nay có khách tới chơi
    Cho nên giờ mới được xơi TEM VÀNG!
    Bài thơ này, hồi xưa...mới đọc em cũng thắc mắc về cái "xanh biếc" đó anh ah. Giờ đọc "bàn luận" của anh em cũng ...phân vân. Nhưng khuya rồi, hẹn mai em sẽ trò chuyện nhé!

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Rất may mắn được Ngựa đọc bài viết . và cũng rất hồi hộp chờ xem Ngựa phân vân về điều gì để thử tìm hiểu tiếp . Cảm ơn và chúc Ngựa bay cao trong năm của mình !

      Xóa
  2. TRƯỚC KIA MỘT NGƯỜI BẠN CỦA NM CŨNG ĐÃ BÀN VỀ CÂU CA DAO NÀY VÀ MỘT SỐ GÓP Ý RẤT HÀO HỨNG ,MỜI LÝ HUYNH THAM KHẢO CHO VUI NHÉ CHÚC HUYNH VUI KHỎE
    http://phudoanlagi.blogspot.com/2013/11/tiet-van-keo-dai-46-nam-hoang-ang.html

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Trước hết phải cảm ơn NM đã đọc và đã liên tưởng tới một bài viết khác . Điều này cho hay ít nhiều cũng đã gõ vào "kho" dữ liệu của bạn . Rất tiếc không vào được trang mà NM giới thiệu để trao đổi , học hỏi . Chúc bạn đón xuân mới thật vui !

      Xóa
  3. Từ ngữ "xuân " trong danh từ "nụ tầm xuân " dễ gợi cho mọi người những ý nghĩ về tuổi trẻ; những hoài niệm về thuở ầu thơ với những tưởng tượng mơ hồ về hính dáng của loài hoa: HOA TẦM XUÂN hay NỤ TẦM XUÂN NỞ RA XANH BIẾC. Nhưng, ...thật sự có thứ nu tầm xuân nở ra xanh biếc hay không ? Vì nhiều người cho rằng nụ tầm xuân chỉ là những cánh hoa hồng dại làm gì có màu xanh biếc ?
    Để nhận ra xem có còn loài hoa tầm xuân nào mà nụ nở ra xanh biếc nữa chăng bài viết này sẽ đề cập đên những dữ kiện liên quan đến nụ tầm xuân.
    Trước hết như nhiều người công nhận rằng hoa tầm xuân chỉ là một chi nhánh của loài hoa mọc hoang dại trong họ hoa hồng. Tầm Xuân còn có những tên khác là: thích hoa, bạch tàn hoa, thích mi, ngưu cúc, thập tỉ muội, thất tỉ muội, dã tường vi. Hoa co' màu trắng hay hồng; còn màu "xanh biếc" trong câu thơ thì tac giả đã túng vận nên chỉ nói cho suôn, cho hợp với vần "iếc" trong từ ngữ "tiếc" của câu sau. Chuyện túng vận đúng hay sai sẽ được đề cập ở phần sau. Và trong nhóm hoa thuộc họ nhà hồng này có những loài có tên khoa học là Rosa tunquinesis hay Rosa cymosa hay Rosa multiflora (Wikipedia) và có nguồn gốc từ Âu châu, Tây Á.
    Sách Và tài liệu của Giáo sư Phạm Hoàng Hộ cũng như Võ Văn Chi và Lê Khả Kế chỉ cho thấy Tầm Xuân thuộc họ nhà Hồng (Rosaceae) với các loài sau: Rosa tunquinensis (Tầm Xuân Bắc hay còn gọi là Quầng quầng), Rosa cymosa (Tầm xuân-hồng choắt-hồng roi), Rosa multiflora (Tầm xuân đa hoa). Tự điển của Nguyễn Đình Hoà dịch chữ Tầm Xuân sang tiếng Anh là dogrose: hồng chó hay hồng cẩu, thật không thanh lịch lãng mạn gì hết vì tất cả các loài hoa hồng này chỉ là những loài hoa mà cành cây đầy gai góc và màu hoa thì từ trắng đến màu hường nhạt không có loài nào nở ra xanh biếc.
    Từ Nguyên tự điển chỉ ghi Tầm Xuân là đi tìm mùa xuân, có mấy câu thơ liên quan đến ý nghĩa của hai chữ Tầm Xuân:
    Tầm Xuân du thượng lộ
    Truy yến nhập tiên gia [ Trần Tử Ngang]
    hay: .Ngu hanh` tương cấm hoa
    Thập bộ tưởng tầm xuân [Mạnh Hạo Nhiên].
    Thi nhân của nền Văn chương Hoa Việt cũ không có nhiều cảm hứng trước loài hoa tầm xuân vì nó hiếm hoi hay vì hương sắc quá khiêm nhường trước những mẫu đơn, hải đường, hoàng mai, tịnh lan, ...nhưng dù hiếm hoi thì "nụ tầm xuân' cũng đã có tên trong nền văn chương Đai Việt. Như đã nói, tình, ý gởi gắm trong mấy câu ca dao thật yêu kiều và lãng mạn và cũng đã có một giai thoại của lịch sử về chúa Trịnh Tráng ở Đàng Ngoài và vị khai quốc công thần Đào Duy Từ ở Đàng Trong trong giai đoạn mở đầu của thời Trịnh - Nguyễn phân tranh.
    Là một đấng thiên tài nhưng lại sinh ra từ một gia đình xướng ca họ Đào không thể tiến thân bằng con đường khoa cử nơi đất Bắc, đành phải dung thân, tìm chân chúa nơi "Đạo Hoành-sơn ". Noi theo chí lập thân của người xưa, theo cách cũ của Bách Lý Hề, Ninh Thích gõ sừng trâu mà đủng đỉnh ngâm khúc "Ngoạ Long Cương ". Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên đã "già " đoán anh hùng giữa chốn trần ai. Rồng mây gặp hội, Đào Duy Từ đã đem hết tài kinh luân giúp chúa Nguyễn an bang tế thế, vững bền biên thuỳ một cõi nguy nga ở phương Nam, sá gì Trịnh phủ hiếp đáp vua Lê ở Bắc Hà mà không dám đương đầu : dư bất thụ sắc!
    Thành tích và chiến công của Đào Duy Từ đến tai chúa Trịnh, Trịnh Tráng sai người mang lễ vật cho Đào Duy Từ với lời ân hận đã bỏ lỡ cơ hội cho cuộc tương phùng:
    "Trèo lên cây bưởi hái hoa....lắm thay!"

    Trả lờiXóa
  4. Bàn trở lại về cách gieo vần của bài thơ, đây là bài thơ theo thể lục bát thất ngôn, vần iếc trong chữ biếc của câu thứ ba[câu thất thứ nhất] sẽ được nối vần với chữ thứ năm của câu thất thứ hai [chữ tiếc]. Khi đưa ra chữ biếc để gieo vần tác giả có hoàn toàn tự do vì chưa phải tìm vần. Nếu chữ tiếc, chữ thứ năm của câu thất thứ nhì [câu thứ tư của bài thơ] gieo đúng vần với chữ biếc mà không có nghĩa thì mới nói là câu thơ bị ép vần vì thi sĩ đang bị túng vần. Tóm lại ở đây thi sĩ có hoàn toàn tự do để viết (nói ) ra rằng nụ tầm xuân nở ra xanh biếc. Phải có một thứ Nụ Tầm Xuân nở ra xanh biếc
    Lịch sử còn đó, Thanh Đô Vương Trịnh Tráng và Nội tán Lộc Khê Hầu Đào Duy Từ đã đi vào lịch sử, chuyện chiêu dụ và khước từ cũng đã rõ ràng nhưng câu chuyện văn chương thì vẫn còn là những ẩn khuất. lấy gì làm bằng chứng rằng hai bậc vương hầu Trịnh-Đào đã đối đáp với nhau bằng những câu ca dao như thế. Văn khố nào lưu giữ bút tích của người xưa ? Chắc là khó vì xét cho cùng thì đó là những bí mật quân sự. Khó tìm thấy câu chuyện văn chương này trong những thư tịch khả tín nhưng giai thoại thì vẫn đồn đãi, lưu truyền trong dân gian. Không có lửa sao có khói hay là chúng ta dễ dãi một chút, chấp nhận câu chuyện qua lời truyền tụng của nhân gian. Tư-mã Thiên, đệ nhất sử gia Trung quốc đã không tìm tài liệu từ những lời nói lưu truyền trong dân gian đó sao ! Và rồi nếu câu chuyện văn chương có thật thì hoa tầm xuân nở ra xanh biếc cũng có thật. Phần khẳng định này phải nhờ đến những nhà nghiên cứu văn học và những nhà thực vật hoc
    Sách Và tài liệu của Giáo sư Phạm Hoàng Hộ cũng như Võ Văn Chi và Lê Khả Kế chỉ cho thấy Tầm Xuân thuộc họ nhà Hồng (Rosaceae) với các loài sau: Rosa tunquinensis (Tầm Xuân Bắc hay còn gọi là Quầng quầng), Rosa cymosa (Tầm xuân-hồng choắt-hồng roi), Rosa multiflora (Tầm xuân đa hoa). Tự điển của Nguyễn Đình Hoà dịch chữ Tầm Xuân sang tiếng Anh là dogrose: hồng chó hay hồng cẩu, thật không thanh lịch lãng mạn gì hết vì tất cả các loài hoa hồng này chỉ là những loài hoa mà cành cây đầy gai góc và màu hoa thì từ trắng đến màu hường nhạt không có loài nào nở ra xanh biếc.
    Vậy tai sao còn có một nhà thơ vẫn ngâm nga:
    Chạm vào một nhánh Tầm Xuân,
    Vẫn xanh biếc nụ, vẫn ngần ấy hương.
    " vẫn xanh biếc nụ, vẫn ngần ấy hương" xem ra thì thi sĩ đã quen thuộc với hoa Tầm xuân lắm và hy vọng rằng lần này thi nhân nhắc đến tên tầm xuân với màu xanh biếc không phải là một sự mô tả theo lối ước lệ vì tác giả câu thơ đã từng quen nhìn tầm xuân nên thấy "vẫn" xanh biếc nụ và đã từng quen thuộc với mùi hương hoa nên cũng chỉ ngửi thấy "ngần ấy hương". Và như vậy thì phải có một loại hoa tầm xuân có màu xanh biếc.
    Theo công trình nghiên cứu của Nguyễn Xuân Đức thì có một loại hoa họ đậu được phân phối nhiều ở duyên hải miền Trung Việt nam có tên là Tầm Xuân hay còn gọi là hoa Đâu biếc có màu xanh tím.
    Theo những nghiên cứu của Nguyễn Xuân Đức thì hoa Tầm Xuân có nhiều ở duyên hải miền trung Việt nam từ Thanh hoá Nghệ an đến Bình Thuận. Hoa thuộc họ đậu sắc màu xanh tím nên còn có tên là hoa đậu biếc.
    Theo nhà thực vật học, giáo sư Nguyễn Thiện Tích ở Đai Học Khoa Học đường Saigon [nay là Trường Đại Học Khoa Học Tự Nhiên] thì giống hoa này có chung một họ mà tên khoa học là Clitoria . Cái tên thật dễ gợi đến phần nhạy cảm nhật trong cái "vưu vật tôn nghiêm" của cơ thể phụ nữ: "Clitoris". Thuộc dòng ho Clitoria này có những chi mariana, blue pea, vine, fragan, macrophylla, alba, ... Có lẽ ví lý do thỗ nhưỡng, khí hậu mà loài hoa chỉ xuất hiện ở duyên hải miền trung Việtnam. Có lẽ vùng Thanh hoá Nghệ an, miền đất tổ của Thanh Đô Vương Trịnh Tráng không hiếm loài hoa này và Thanh Đô Vương đã có dịp hội kiến loài hoa mang nhiều đặc tính lãng mạn, hoa Tầm Xuân
    Tự điển Việt Anh của Nguyễn Đình Hoà dịch tên Tầm Xuân từ tiếng Việt sang tiếng Anh là dogrose. Cái tên dễ làm thất vọng những ai có tâm hồn lãng mạn vì nó đã làm mất đi tất cả những thi vị của tên gọi Tầm Xuân.
    (Em Ngựa đã tìm hiểu như thế đấy ah. Bê về đây để anh Lý cùng mọi người tham khảo.)

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Trước hết rất cảm ơn Ngựa có công sưu tầm . Đọc hai đoạn viết này với những viện dẫn về địa danh , danh nhân và ngôn từ mà đã choáng rồi . Bây giờ ta chốt lại mấy điều cho gọn . Hoa tầm xuân thì hẳn là không xanh rồi ; ở đây là nụ xanh thôi . Còn xanh biếc chắc cũng không phải là túng vận đâu ; nó cũng như nước biếc , lá biếc vậy mà . Về thể loại , bài thơ dân gian này cũng không phải là lục bát thất ngôn . Thoáng nghe tưởng như là song thất lục bát nhưng cũng không phải .
      Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc
      Em đã có chồng anh tiếc lắm thay
      đây không phải là song thất . Giữa cặp này và cặp song thất sau
      Cá cắn câu biết đâu mà gỡ
      Chim vào lồng biết thủa nào ra
      lại có đến hai cặp lục bát . Vậy thì bài này không thuộc thể loại cổ phong nào nếu có thể coi nó là tự do cũng được !
      Trước cửa nhà LVG xưa có một bụi tầm xuân nên rất biết loại hoa này . Quay lại ý muốn bàn , có thể nói :"Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc" không có gì sai như một số người còn băn khoăn !

      Xóa
    2. Ui, bài sưu tầm của chị Ngựa công phu quá chú ơi!
      Cháu sang thăm chú , đọc bài và còm thôi ạ! Cháu cứ đi làm là blog được cho vào " ngăn kéo" khóa lại luôn ạ!:)

      Xóa
    3. Cảm ơn cháu đã đọc ! Viết thì phải có thời gian chứ . Đang bộn bề công việc cứ cất nó vào ngăn kéo . Chúc cháu xuân vui !

      Xóa
  5. Đây không phải là nhàm đàm -anh đã chỉ ra được cái ý ẩn sau những câu ca dao ngỡ như mộc mạc mà không phải ai cũng hiểu -cảm ơn anh -
    Chúc anh tuần mới an bình -

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Cảm ơn bạn đẫ đọc và đồng cảm ! Xin đọc ngược lên để cùng tham gia bàn luận cho vui nhé . Chúc TML những ngày xuân thật tuyệt vời !

      Xóa
  6. Sang thăm anh ngày đầu tuần
    Thấy Tầm Xuân nở biết xuân đang về

    Chúc anh chuẩn bị đón xuân mới thật ấm áp hoành tráng nhé ! Từ ngữ cha ông ta trong câu ca dao xưa nhiều ẩn dụ, nhiều khi đọc mãi mà em cũng ko hiểu đâu anh ạ, anh tài hơn em chắc anh hiểu nhiều (~_~)

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Thoáng nghe giọng nói xứ quê
      Say đón xuân về say cả lời em !

      Xóa
  7. Bài phân tích của anh thật hay, em đọc thấm thía lắm, mới thấy hết được cái hay, cái đẹp trong ca dao VN.
    Chúc anh chiều đầu tuần an bình

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Cảm ơn MC nhiều ! Chúc bạn một mùa xuân tràn đầy niềm vui và hạnh phúc !

      Xóa
  8. Em không giỏi về văn chương nên không dám bàn về chữ nghĩa, nhưng em cũng đọc một bài phân tích nói rằng ở miền trung có hao đậu biếc có màu xanh cũng có tên tàm xuân, hay là câu ca dao naỳ được viết từ miền trung hả anh?mấy câu ca dao này trước em hay hát ru con nên thuộc vậy mà chưa hiểu ý tứ sâu xa của nó, đúng là tối dạ!

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Có thể có nhiều loại tầm xuân ( Theo cách gọi địa phương ) . Bài viết này LVG chỉ bàn về một chi tiết đó là "Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc" . Có lẽ loại tầm xuân nào ( hay nụ hoa nào ) thì nụ cũng xanh . Chỉ như vậy để khảng định bài ca trên không sai thôi . Cảm ơn HĐ đã có lời tham gia bàn luận !

      Xóa
  9. Dân Toán không dám bàn về văn chương....nhưng đôi khi cũng chợt nghĩ...SAO ANH KHÔNG NÓI...

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. " Toán" gì mà suy nghĩ đa chiều thế ? Văn cũng chịu thua rồi đấy !

      Xóa
  10. Lại một lần nữa sang nhà hàng xóm , chẳng biết còn nhớ hay chăng ? nhưng vẩn là hàng xóm tốt của nhau
    Cuối năm rồi sang thăm còn ké tất niên nửa chứ !

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Thi thoảng gặp nhau hay thường nhật gặp không quan trọng bằng luôn nghĩ trên đời này có nhau ! Cảm ơn Bông hoa đẹp !

      Xóa
    2. Muốn đến thăm đáp lễ nhưng ngó bên ngoài thấy trong nhà chẳng có gì đành lững thững về không !

      Xóa
  11. Những bài thơ và những câu ca dao dân gian của cha ông ta thì có nhiều ẩn ý sâu xa lắm em thì mù tịt về văn thơ chỉ sang anh đọc ké thôi chúc anh năm mới thật nhiều niềm vui!

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Chỉ cần gặp nhau và biết nhau vui là hạnh phúc rồi . Trên sân chơi này bàn luận cũng chỉ để vui thôi mà ! Cảm ơn gaigia nhiều !

      Xóa
  12. Thi thoảng mới có dịp ghé thăm nhà Bác, nhà đẹp, văn thơ đầy ẩn ý sâu xa, một con người rất có công sưu tầm và ghi chép, phân tích để nhiều người cùng được thưởng thức cái hay cái đẹp của vốn cổ dân gian.
    Nhân dịp xuân mới, kính chúc Bác và gia đình mạnh khoẻ, gặt hái nhiều thành công, xuân mới nhiều tài lộc.

    Trả lờiXóa