LÝ VIỄN GIAO

                             Cấu trúc cụm từ

Mỗi dộ tết đến xuân về, ta bắt gặp ở bất cứ nơi công cộng nào một cụm từ mừng chúc rất quen thuộc: “Mừng Đảng, mừng Xuân, mừng đất nước”. Xung quanh băng chữ chào mừng này, không ít lời xầm xào bàn tán, chủ yếu là trình tự của ba thành phần trong cụm từ ấy. Để góp lời về chuyện này, xin được tản mạn đôi điều có liên quan về cấu trúc của một số cụm từ.

     Có những cụm từ dân dã như “Trắm, chép, mè, trôi”, “Chim, thu, nụ, đé” hay “Lim, đinh, sến, táu” … để xếp hạng thứ bậc chất lượng những loài cá ngon (nước mặn và nước ngọt) hay loại gỗ quý với nhau. Lại có những cụm từ hàn lâm như “Tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ” nói quá trình xây nghiệp của người có chí, hay “Quân, sư, phụ” dậy đời cách ăn ở theo luật đạo nghĩa (xưa)!

Mỗi cụm từ trên đều có cách cấu trúc riêng. Các cụm nói về cá, về gỗ xếp theo giá trị sản vật theo cách nhìn từ cao xuống thấp. Cụm từ xây nghiệp có trình tự từ nhỏ đến lớn của việc làm trong một tiến trình, còn cụm răn dậy lẽ sống lại từ rộng đến hẹp của đối tượng (Và cả cao đến thấp). Có một điều chung là ở mỗi cụm, các thành phần trong đó đều cùng loại (Cá, gỗ, công đoạn hay con người) Tác giả của những cụm từ này, dù là bình dân hay bác học đều sử dụng cấu trúc cho cụm từ rất khéo léo, chặt chẽ không chê vào đâu được.

     Trở lại cụm từ trong khẩu hiệu mừng xuân nêu ban đầu. Ta thấy ba thành phần trong cụm này không không cùng loại. Đảng, mùa xuân và đất nước là những khái niệm rất lớn, rất khác nhau. Để ba thành phần ấy trong một tổ hợp sẽ có đến sáu cách sắp xếp mà cách nào cũng có cái lý của nó tùy theo góc nhìn. Nên chăng tách riêng ba thành phần của cấu trúc trên để dùng trong ba trường hợp khác nhau. Khi mừng xuân, đón tết chỉ cần nói về xuân thôi:

                    “Hân hoan chào đón xuân mới (Tên năm) tươi đẹp!”

Đến ngày mồng ba tháng hai sẽ là:

                    “Nhiệt liệt chào mừng ngày thành lập lần thứ (con số) đảng cộng sản Việt Nam quang vinh!”

Còn khi mừng quốc khánh thì lại:

                    “Nhiệt liệt chúc mừng quốc khánh thứ nước CHXHCN Việt Nam anh hùng lần thứ (con số)!”

Suy nghĩ nhỏ nhoi này chỉ bày tỏ về tính trong sáng, minh bạch của tư duy và ngôn từ, không mong đợi ở một thay đổi nào mà nó sẽ mang đến!