Những ai quan tâm đến thơ Haiku , dù
là người đọc , sáng tác hoặc nghiên cứu , không thể không chú ý tới một phiến khúc
cổ điển Nhật bản của thi hào Basho . Phiến thơ này có thể viết một dòng :
古池や蛙飛込む水の音 (furuike ya mizu no oto tobikomu kawazu )
Hay ba dòng :
古池や Furuikeya (Phư-rư-i-kê-ia)
蛙飛び込む Kawazu tobikomu (Ka-oa-dư-tô-bi-kô-mu)
水の音 Mizu no oto (Mi-dư-nô-ô-tô)
Đều dịch nghĩa là :
Ao cũ
Con ếch nhảy vào
Tiếng nước
Đây đích thực là một bài thơ Haiku cổ điển mẫu mực . Có ngắt ý rất rõ
ràng , ba ý là ba hình ảnh tách biệt không phải là một câu tách thành ba đoạn :
Ao , con ếch và tiếng nước . Ba hình ảnh này phối ngẫu cho ta một ý tưởng viên
mãn của một bài thơ mang tính thiền triết . Con ếch cõng theo hơi thở mùa xuân
không chỉ dừng ở vai trò quý ngữ mà nó
làm sống dậy cái ao cũ vốn là tĩnh cảnh để tạo thành tiếng nước , thành sự sống
thiên nhiên vĩnh hằng . Không cần đến tính từ hay một thứ trợ từ nào đưa đẩy mà
khúc thơ cũng đủ sức nâng suy tư lên cùng không gian hoạt sinh , hiện hình dòng
sống một cách hài hòa như vốn có . Con ếch nhỏ bé , cái ao bình thường sẵn đó
và tiếng nước phát ra cấu thành hiện sinh trong trời đất . Chẳng thứ
nào bị coi rẻ rúng , thật sự vô sai biệt ! Trước cảnh tượng này , lòng người hẳn được buông xả nhẹ nhõm để
mà sống , mà yêu thương .
Bài thơ bay đến miền đất nào cũng được dịch ra ngôn ngữ quốc gia ấy .
Nói riêng ở Việt nam , số bài dịch tính ra không dưới hàng chục . Xin được nêu
một số bài tiêu biểu dịch qua nghĩa tiếng Nhật để tham khảo :
1. Ao cũ
con ếch nhảy vào
vang tiếng nước xao
Nhật Chiêu
2. Ao cũ
ếch nhảy vào
tiếng nước
Đinh Nhật Hạnh
3. Con ếch
nhảy xuống ao tù
tiếng nước té
Thái Bá Tân
4. Cái ao cũ im lìm
Một con ếch nhảy vào
ao
Xao động, lại im lìm
Phùng Hoài Ngọc
Và một vài bài dịch từ tiếng Anh của
các dịch giả Châu Âu ( Đinh Nhật Hạnh dịch lại tiếng Việt ) :
Ancient pond
Frog jumps in
sound of the water
Patrice Donegan
Ao cổ
ếch nhảy vào
tiếng nước
*
An old silent pond
a frog jumped into the pond
splash! Silence again
Hardy Bond
Một cái ao cũ lặng im
con ếch (đã) nhảy vào trong
đó
“Phọt”! Yên tĩnh trở lại
*
There is the silent old
pond
a mirror of ancient palm
a frog – leaps – in splash
Dion
O’donold
Đây
cái ao già nua yên tĩnh
mặt
gương soi của gốc cọ cổ xưa
một
con ếch – nhảy – nước tóe
*
There is the old pond!
Lo, into it jumps a frog
Hark, water’s music
John Brian
Đây
cái ao cũ!
nhìn
kìa! Con ếch nhảy vào
nghe
kìa! Khúc nhạc nước
Đã được nghe ở đâu đó có người nói “
Dịch là diệt ” . Có thể là như vậy song điều này chỉ xẩy ra khi người dịch thẩm và chuyển
chưa tới tầm cần có . Ngoài hai yếu tố cần ấy , người dịch còn phải đủ cảm và bay cùng
nguyên tác . Người đọc thơ qua dịch thuật nhận chân được thơ của tác giả thông
qua tài năng dịch giả . Một khi người dịch chuyển tải được hết nội dung , ý
tưởng của bài thơ , không bớt sén hay thêm thắt đến nỗi méo mó nguyên tác thì dịch
sao là diệt được . Xin nêu một câu thơ dịch vào bậc xưa nay hiếm để cùng thưởng
thức . Trong tác phẩm Chinh phụ ngâm ,
Đặng Trần Côn mở đầu bằng hai câu :
天地庸俗
红题 麻烦
( Thiên địa phong trần
Hồng nhan đa truân )
Dịch nghĩa là :
Trời đất gió bụi
Má hồng nhiều truân truyên .
Và Đoàn Thị Điểm dịch thành thơ :
Thủa trời đất nổi cơn gió bụi
Khách má hồng nhiều nỗi truân truyên
Thật không thể nào
hơn được nữa . Nghĩa rất sát mà thơ rất thơ cứ như đôi cánh thiên thần ôm trọn
cái chân lý hơi bị khô khan của nguyên tác mà bay . Ở đây Đoàn nữ sĩ chỉ thêm
vào mấy chữ rất có hồn : Thủa , nổi cơn , khách và nỗi một cách hợp lý , tế nhị
mà thành cái cặp bẩy của thơ song thất lục bát đẹp ý đẹp vần làm vậy đó !
Khúc Haiku của Basho không có tiêu đề
. Có người gọi nó là bài “ Con ếch ” , lại có người kêu là bài “ Ao cũ ” khi
nói về nó . Thiết nghĩ cái tên thứ nhất phù hợp hơn bởi tuy đây là hai chủ thể
bình đẳng song con ếch sống hơn , động hơn lại mang đặc trưng mùa xuân theo
cách nghĩ người Nhật . Liệu có e rằng ai đó khi đọc tên này liên tưởng đến bài
thơ “ Con cóc” trong dân gian Việt ? Điều này nếu có ta không thể bàn luận vì mỗi
người có nhãn quan riêng trong cách nhìn thiên nhiên và xã hội . Xin thử đưa ra
một cách dịch dựa vào phần dịch nghĩa từ tiếng Nhật sẵn có coi như một việc làm
quá sức :
Ao xưa
Con ếch nhẩy vào
Tiếng nước xao
Tuy rằng “ xưa” và “ cũ” đều nói lên sự việc đã có từ trước nhưng
với cái ao , “ xưa” có hồn và chiều sâu hơn , lại êm tai hơn bởi thanh bằng của
nó . Với hình ảnh con ếch nhẩy vào , tuy “ con” không là số lượng từ nhưng dường
như nó khảng định chỉ một con thôi , phù hợp với thi cảnh của bài thơ hơn . Với
một con ếch nhẩy vào cái ao tĩnh lặng thì âm thanh phát ra không thể vang mà chỉ
làm không gian xao động một chút , tiếng “ xao” ấy là xao lòng vậy !
Ao xưa
Trả lờiXóaCon ếch nhẩy vào
Tiếng nước xao
..........
Với một con ếch nhẩy vào cái ao tĩnh lặng thì âm thanh phát ra không thể vang mà chỉ làm không gian xao động một chút , tiếng “ xao” ấy là xao lòng vậy !
Bài phân tích thơ của anh thật sâu sắc, đọc thấy thấm thía lắm
Xin cảm ơn " Chung Tử Kỳ " ! Tiếng đàn vụng về của " Bá Nha " không dám lay lòng thiên hạ ! Chúc Minh Châu an lạc !
XóaSang thăm biết anh đang xao lòng
Trả lờiXóaKhi nghe tiếng ẾCH NHẢY VÀO lòng ao (~_~)
Chúc anh ngày mới an lành, thảnh thơi anh nhé !
Xao lòng một tiếng ếch rơi
XóaNgước nhìn thấy cả đất trời cùng xao !
Cảm ơn em . Mong em luôn vui !
Ý tứ sâu xa...Ếch vào trong thơ Nhật là vậy...Còn Ếch trong thơ ta (Con ếch nhảy ra... ) lại khác xa. Sư phụ nghĩ thế nào ạ?
Trả lờiXóaLại một lần nữa ST làm VG mắc cỡ rồi . Nếu hiểu sư phụ là sư ăn đậu phụ thì xin nhận . VN ta có bài thơ " Con cóc" và cũng đã có người phân tích cái hay của nó rồi đấy . Thôi thì trăm chiều nhìn nhận mà . Chúc bạn vui cùng sắp cháu nhỏ hằng ngày !
XóaEm thấy thơ này khó quá anh LVG ui...
Trả lờiXóaThơ trữ tình mà Diệu Cát còn viết như hoa như gấm . Thơ Haiku sẽ không là gì vớ em đâu . Cũng như thơ luật Đường ấy , cứ nói là " Tập làm" mà con voi nằm trong rọ rất gọn gàng , lãng mạn . Thiên hạ nói người tài hay khiêm tốn quả không sai !
XóaBài thơ này,trước em có đọc,nhưng chủ yếu để biết một tác giả,một thể thơ.Nay thêm phân tích của bác, em mới thấm.Chúc bác thường an !
Trả lờiXóaCũng là những lời nhàn đàm thôi . Chẳng biết đã tiệm cận được đến mức nào với bài thơ mà cả thế giới đều biết này . Cảm ơn Đức Quỳnh qua thăm và nối lời !
XóaCon ếch
Trả lờiXóanhảy vào ao cũ
vang tiếng nước xao
Hihi
Hôm qua mới đọc lời chi tay . Hôm nay gặp lại , vui quá Hà Dương ơi !
XóaTâm trạng em thất thường mà , anh thông cảm, hihi
Trả lờiXóaĐêm an lành anh nha!
Có gì phải thông cảm . Cái thất thường ấy cũng là lẽ thường mà ! Cảm ơn em !
XóaThăm anh chúc anh ngày mới nhiều niềm vui nhé.
Trả lờiXóaCảm ơn Mẫn nhiều . Mong Mẫn cũng vậy !
Xóa